ابزارهای جراحی هر کدام نقش مهمی در دقت، سرعت و کیفیت عمل‌های پزشکی دارند و یکی از پرکاربردترین این ابزارها پنس‌ها هستند. پنس‌ها (Forceps) بسته به شکل، سطح داخلی فک‌ها، کاربرد و دقت، به انواع مختلف تقسیم می‌شوند اما دو دسته‌ی بسیار شناخته‌شده و پرکاربرد در اتاق عمل عبارت‌اند از:
پنس آناتومیکال (Anatomical Forceps)
پنس سارجیکال یا پنس دندانه‌دار (Surgical / Toothed Forceps)
هر کدام برای بافت‌های خاصی استفاده می‌شوند و شناخت تفاوت آن‌ها برای پزشکان، دانشجویان پزشکی، پرسنل اتاق عمل و حتی فروشندگان تجهیزات پزشکی ضروری است.
در این مقاله به صورت کامل بررسی می‌کنیم که تفاوت پنس آناتومیکال و سارجیکال چیست، هر کدام برای چه بافتی مناسب هستند، چه مزایا و معایبی دارند و چطور بین آن‌ها انتخاب کنیم.
پنس آناتومیکال (Anatomical Forceps) که با نام‌های «پنس بدون دندانه» یا «پنس با سطح عاج‌دار» نیز شناخته می‌شود، ابزاری است برای گرفتن بافت‌های نرم و حساس بدون آسیب‌زدن به آن‌ها.
سطح داخلی فک‌ها دندانه تیز ندارد.
معمولاً دارای شکاف‌های افقی ریز است که باعث افزایش اصطکاک می‌شود.
نوک پنس باریک و جمع‌وجور است.
برای گرفتن بافت‌ها به صورت فشار ملایم طراحی شده است.
پنس آناتومیکال مناسب گرفتن بافت‌های حساس و نرم است، مثل:
رگ‌ها و اعصاب
بافت‌های ظریف مانند روده
بافت‌های عصبی و چربی
کارهای بخیه‌زنی روی پوست لطیف
جراحی‌های ظریف مثل چشم، پلاستیک، گوش و حلق و بینی
آسیب بافتی بسیار کم
جلوگیری از له‌شدن یا بریدگی بافت
کنترل بهتر روی ساختارهای حساس
در گرفتن بافت‌های ضخیم یا لغزنده عملکرد ضعیف‌تری دارد
قدرت نگهداری بافت در مقایسه با پنس سارجیکال کمتر است
پنس سارجیکال (Surgical or Toothed Forceps) که به آن پنس دندانه‌دار نیز گفته می‌شود، ابزار مخصوص گرفتن و نگهداری محکم بافت‌های سفت، لغزنده یا ضخیم است.
دارای دندانه‌های تیز در نوک فک‌ها
طراحی شده برای گرفتن بافت با قدرت بیشتر
نوک پنس معمولاً یک عدد دندانه در مقابل دو دندانه (مدل 1×2) دارد
ثبات بالا هنگام گرفتن بافت
پنس سارجیکال برای بافت‌هایی مناسب است که نیاز به کنترل شدید و محکم دارند:
پوست و بافت‌های ضخیم
فاشیا
عضله
بافت‌های لغزنده (مانند بعضی غشاها)
کشیدن بخیه‌های سفت
جراحی‌های عمومی و ارتوپدی
گرفتن محکم و بدون لغزش
افزایش دقت در جراحی‌های ظریف روی پوست
مناسب برای کنترل بافت‌های ضخیم و کشش بالا
به دلیل دندانه‌دار بودن احتمال آسیب به بافت بیشتر است
برای بافت‌های حساس مثل روده و عروق اصلاً مناسب نیست
برای مقایسه بهتر، جدول زیر تفاوت اصلی این دو پنس را نشان می‌دهد:
| ویژگی | پنس آناتومیکال | پنس سارجیکال |
|---|---|---|
| نوع سطح داخلی | بدون دندانه – عاج‌دار | دندانه‌دار (۱×۲ یا ۲×۳) |
| قدرت گرفتن | متوسط – بدون آسیب | زیاد – محکم و ثابت |
| مناسب برای | بافت‌های حساس | بافت‌های ضخیم و لغزنده |
| خطر آسیب | بسیار کم | زیادتر به علت دندانه |
| موارد کاربرد | جراحی حساس، عروق، اعصاب | جراحی عمومی، ارتوپدی، بخیه پوست |
| کاربرد بخیه‌زنی | برای پوست نازک مناسب | برای کشیدن بخیه‌های ضخیم عالی |
این پنس زمانی استفاده می‌شود که هدف محافظت از بافت باشد. اگر بافت حساس باشد و کوچک‌ترین فشار باعث آسیب شود، بهترین انتخاب پنس آناتومیکال است.
موارد مهم استفاده:
گرفتن بافت‌های شکننده مانند طحال یا کلیه
کار روی عروق ریز
جراحی پلاستیک و زیبایی
بخیه زدن روی پوست کودکان یا مناطق لطیف
اگر پزشک بخواهد حداقل فشار ممکن را به بافت وارد کند، این پنس بهترین گزینه است.
وقتی بافت سفت، ضخیم یا لغزنده باشد و نیاز باشد پزشک با قدرت بالا آن را کنترل کند، پنس سارجیکال انتخاب اصلی است.
کاربردها:
جراحی روی پوست ضخیم
نگه داشتن بافت هنگام برش
جراحی شکم (برای فاشیا)
باز نگه‌داشتن زخم برای دید بهتر
استفاده هنگام بخیه‌های محکم و کششی
اگر بافت به راحتی از دست لیز بخورد یا نیاز به کنترل شدید باشد، پنس سارجیکال انتخاب صحیح است.
نوک باریک (Fine Tip)
نوک پهن
پنس آناتومیکال چشمی (Micro)
انواع کروم و استیل ضدزنگ
پنس دندانه‌دار 1×2
مدل 2×3
مدل‌های مخصوص جراحی پوست
مدل‌های بلند مخصوص عمق زیاد
برای انتخاب صحیح بین پنس سارجیکال و آناتومیکال این موارد را در نظر بگیرید:
بافت حساس → پنس آناتومیکال
بافت ضخیم یا لغزنده → پنس سارجیکال
جراحی‌های ظریف: آناتومیکال
جراحی‌های عمومی و قدرتی: سارجیکال
اگر کوچک‌ترین آسیب باعث خونریزی، نکروز یا پارگی شود → آناتومیکال
اگر نیاز به چسبندگی و فشار بالا باشد → سارجیکال
جراحان با تجربه معمولاً هر دو مدل را در کنار هم استفاده می‌کنند و بسته به مرحله‌ی جراحی پنس را تغییر می‌دهند.
این سؤال رایج بسیاری از دانشجویان و رزیدنت‌ها است:
زیرا دندانه‌ها پوست را محکم نگه می‌دارند و مانع لیز خوردن می‌شوند.
زیرا آسیب کمتری ایجاد می‌کند.
برای خرید ابزار باکیفیت این فاکتورها مهم هستند:
پنس حرفه‌ای باید از استیل ضد زنگ پزشکی (Surgical Stainless Steel) ساخته شده باشد.
برندهای اروپایی و پاکستانی معتبر بهترین کیفیت را ارائه می‌دهند.
نوک پنس باید کاملاً دقیق و بدون انحراف باشد.
پنس باید تحمل حرارت اتوکلاو را داشته باشد.
تعادل پنس باعث کاهش خستگی در جراحی‌های طولانی می‌شود.
اگر بخواهیم خلاصه کنیم:
پنس آناتومیکال: برای بافت‌های حساس، بدون دندانه، احتمال آسیب کم
پنس سارجیکال: دندانه‌دار، برای بافت‌های ضخیم و نیازمند نگهداری محکم
در نتیجه انتخاب صحیح کاملاً بستگی به نوع بافت و هدف جراحی دارد.
